Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ για τη Νησιωτική Πολιτική

Το πρώτο ξενοδοχείο φτιάχτηκε με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το 1828. Το 1929 δημιουργήθηκε ο ΕΟΤ, το 1930 μία πρώτη σχολή ξενοδόχων και ο πρώτος οδηγός των λίγων ξενοδοχείων της χώρας, ενώ λίγο αργότερα, το 1933, συστάθηκε η αείμνηστη Τουριστική Αστυνομία.

Από τον αρχέγονο περιηγητισμό που μας έκανε γνωστούς για κάποιες 50ετίες και τις σκόρπιες προσπάθειες μιας κάποιας μορφής τουρισμού την περίοδο του μεσοπολέμου, η χώρα πέρασε στην κούρσα διαμόρφωσης μιας σύγχρονης τουριστικής υποδομής με την είσοδο στην δεκαετία του ’50 και την επανίδρυση του ΕΟΤ. Επρόκειτο για μία εντατική προσπάθεια δημιουργίας διάχυτων υποδομών μικρής και μεσαίας κλίμακας, κατά κύριο λόγο ιδιωτικής πρωτοβουλίας, οικογενειακού τύπου - δεν ξεχνάμε τα Ξενία - θεμελιωμένης στις επιδοτήσεις και σε διάφορα φορολογικά κίνητρα, που θα οδηγήσει - σιγά σιγά - στο γνωστό μοντέλο του μαζικού τουρισμού «ήλιος και θάλασσα», στα πρόθυρα του 21ου αιώνα

Επρόκειτο για ένα μοντέλο χαοτικό, ασυντόνιστο και ατοπικό, με αποκλειστικό στόχο τη στυγνή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων για την αποκλειστική παραγωγή χρήματος. Ήταν ένα μοντέλο δίχως κανόνες και δίχως περιορισμούς, με λίγα λόγια απουσία του οποιουδήποτε πλαισίου πολιτικών που θα έπρεπε να διακανονίσουν την αυστηρή του σχέση του με το κοινωνικό, το πολιτιστικό και το φυσικό περιβάλλον. Μήπως είναι τυχαίο ότι Υπουργείο Τουρισμού συστάθηκε μόλις το 1988, καταργήθηκε το ‘91, επανιδρύθηκε το ‘93, καταργήθηκε εκ νέου το ‘96 και επανιδρύθηκε για άλλη μια φορά το 2004, διατηρώντας έκτοτε ένα άνευρο, σχεδόν παρασιτικό, προφίλ ;

Λέγεται ότι «η αναδουλειά τρώει τη μισή ζωή του ανθρώπου». Και αφού έφαγε μισή ζωή στην αναδουλειά - καταργώντας και επανιδρύοντας το Υπουργείο το πρωί και επιδοτώντας - αμέτοχο - το «φτιάξ’ το όπου να ΄ναι και καν’ το όπως μπορείς» το βράδυ - το πολιτικό σύστημα θεώρησε κάποια στιγμή ότι ήταν πια αναπόφευκτη η ανάγκη οργάνωσης των ροών του εγχώριου μαζικού τουρισμού, «στρατηγικά» σχεδιασμένης σύμφωνα με την ορολογία της εποχής.

Η οργάνωση του μαζικού τουρισμού έγινε μεν αναγκαία με την είσοδο της χώρας στην οικονομική κρίση, πριν από μια 15ετία, αλλά τα αποτελέσματα της αποδείχθηκαν μοιραία : Η επιτακτικότητα εισροής ζωτικών κεφαλαίων σε συνδυασμό με τη τραγική έλλειψη συνείδησης, γνώσης και οράματος της εγχώριας πολιτικής, επένδυσαν άμεσα - που αλλού ; - στο πλαδαρό κεφάλαιο του μαζικού τουρισμού, θεσμοθετώντας άκριτα τα εκτρωματικά ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ, Ειδικά Σχέδία Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων και Ειδικά Σχέδία Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Επενδύσεων, που έμελλε να αναδειχθούν σε ένα από τους επικινδυνότερους παράγοντες υποθήκευσης της υγειούς «ανάπτυξης», της κοινωνικής συνοχής, των τοπικών οικονομιών και της ακεραιότητας οικοσυστημάτων και φυσικού κεφαλαίου, ως επί το πλείστο του εύθραυστου νησιωτικού χώρου, τον οποίο στοχοποίησαν εύλογα και εν πρώτοις.

Προϊόντα της συγχώνευσης των νόμων 3894/2010 και 4002/2011, τα εκτρωματικά νομοθετήματα πρόβλεπαν την αδειοδότηση των περιώνυμων σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων - μονάδων ξενοδοχείων και τουριστικών κατοικιών πρωτόγνωρης κλίμακας – κυριολεκτικά εν λευκώ,
- πέρα από κάθε δέσμευση ως προς τον εθνικό και τον περιφερειακό χωρικό σχεδιασμό, ή και το υποτιθέμενο θαλάσσιο χωροταξικό,
- εκτός των τοπικών πολεοδομικών σχεδίων,
- σε καταστρατήγηση των ισχυόντων πολεοδομικών κανόνων,
- σε παράκαμψη της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και του καθεστώτος των προστατευόμενων περιοχών, αιγιαλού και παραλίας,
- σε πλήρη αδιαφορία για τη φέρουσα ικανότητα των τόπων δημιουργίας τους, σε όλες τις διαστάσεις της - οικολογική, κοινωνική και οικονομική και,
- αποκλειστικά και μόνο βάσει της διακριτικής ευχέρειας μιας Επιτροπής λίγων Υπουργών, με μόνο κριτήριο την πρόσβαση στο χώρο της επένδυσης μέσω αναγνωρισμένου δρόμου, το οικονομικό ύψος της επένδυσης και τις προτεινόμενες θέσεις εργασίας (sic !!!)

Θα ήταν περιττό να αναφέρουμε την γενική κατακραυγή που ακολούθησε τις πρώτες σωρευτικές αδειοδοτήσεις αυτών των καταστρεπτικών δήθεν «επενδύσεων» στην Ιο, στη Φθιώτιδα, στην Κέρκυρα, στο Κάβο Σίδερο της Κρήτης, στο Αμμουδαράκι της Μήλου ή και στην Ερμιονίδα, ως επί το πλείστο εκ μέρους του οικολογικού χώρου. Δεν θα ήταν όπως περιττό να αναφερθούμε στη βαθιά έκπληξη των όσων δοκίμασαν το δρόμο των πρώτων καταγγελιών και διοικητικών προσφυγών, όταν βρέθηκαν μπροστά σε ένα συνονθύλευμα λειψών νομοθετημάτων, ενίοτε φωτογραφικών, σε σκόπιμη απουσία μιας σοβαρής χερσαίας και θαλάσσιας χωροταξίας, σε εξαϋλωμένους ελεγκτικούς μηχανισμούς, ή και σε «συμβιβασμένες» τοπικές διακυβερνήσεις, που έδιναν το ελευθέρας στην άνετη εφαρμογή των οικοκτόνων ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ και επέτρεπαν στην πολιτική - όλων των κυβερνήσεων - να ανάγει την συστηματική καταστροφή της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς σε σχεδόν καθημερινότητα. Και αν αυτό ισχύει 1 φορά για τους διάφορους μαρτυρικούς φυσικούς τόπους της χώρας, ισχύει 10 φορές για τον νησιωτικού μας χώρο, εμφατικής ιδιαιτερότητας που χαρακτηρίζεται πλέον ως απειλούμενο περιβάλλον.

Προϋπόθεση για τη σωτηρία και την αειφορία της νησιωτικής μας κληρονομιάς η υιοθέτηση μιας εύρωστης νησιωτικής πολιτικής

1. Τι σημαίνει «νησιωτικός χώρος»; Τι τον διακρίνει, ποια τα χαρακτηριστικά του και ποια η σημασία του ;
2. Ποια η διαφορά διαχείρισης ως προς άλλους άλλους «χώρους» όπως ο ηπειρωτικός, ο ορεινός, ο πεδινός - έτσι για παράδειγμα - ή ακόμη και ο αστικός ή και ο περιαστικός;
3. Ποια η θεώρηση της πολιτικής για αυτόν ; Πως τον θεωρεί, τι αξία του προσδίδει και πως τον διαχειρίζεται;

Ο νησιωτικός χώρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαριθμεί 2.400 νησιά που ανήκουν σε 13 κράτη μέλη και κατοικούνται από 20 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες. Το 95% αυτών των 20 εκατομμυρίων κατοικεί τον νησιωτικό χώρο της Μεσογείου. Ο νησιωτικός χώρος της Μεσογείου, αναγνωρίζεται πλέον σε όλα τα επίπεδα - θεσμικά και μη θεσμικά - του Ευρωκοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών, της Επιστήμης και των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Συνδιασκέψεων - ως χώρος εμφατικής ιδιαιτερότητας, μοναδικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, ο οποίος μοιράζεται κοινές προκλήσεις, παρόμοια προβλήματα, αλλά και κοινές προοπτικές πολιτικών προστασίας και αναγωγής στη σφαίρα της βιώσιμης ευημερίας.

- Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι ο νησιωτικός χώρος της Μεσογείου χαρακτηρίζεται από ένα εξαιρετικό πλούτο οικοσυστημάτων, ιδιαίτερης τρωτότητάς στο πλαίσιο της τρέχουσας κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.
- Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι κοινό χαρακτηριστικό των νησιών της Μεσογείου αποτελεί η ύπαρξη περιβαλλοντικών και πολιτιστικών αγαθών σε μια ολοένα και πιο επισφαλή κατάσταση : Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα νησιά της Μεσογείου είναι μικρές περιοχές με μεγάλη ποικιλία χρήσεων, περιορισμένους υδάτινους πόρους, υψηλή ενεργειακή εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα και, κυρίως, υψηλό βαθμό ευθραυστότητας και σοβαρό κίνδυνο αποδυνάμωσης των οικοσυστημάτων τους.
- Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι τα νησιά της Μεσογείου αποτελούν απειλούμενα περιβάλλοντα λόγω των εξαιρετικά μεγάλων τουριστικών πιέσεων και της σημαντικής τους έκθεσης στις παγκόσμιες αλλαγές - κλιματική αλλαγή, υποβάθμιση τοπίων και οικοτόπων, ρύπανση και υπερεκμετάλλευση - περισσότερο από κάθε άλλο χώρο.
- Αποτελεί τέλος κοινή παραδοχή ότι, παρόλες τις δυσκολίες, ο μεσογειακός νησιωτικός χώρος αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαστήριο για τις πολιτικές της Οικολογικής Μετάβασης που προάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο εάν υιοθετηθούν στοχευμένα νομοθετικά μέτρα και το κατάλληλο δημοσιονομικό πλαίσιο.

Όχι τυχαία, μεταξύ 2020 και 2022 το Ευρωκοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών προχώρησαν σε 2 σημαντικά ψηφίσματα που αναδεικνύουν τις ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιοχών και θέτουν αρχές, όρους και προϋποθέσεις για τον προγραμματισμό μέτρων στο πεδίο της αειφορικής διακυβέρνησης και της πολιτικής συνοχής, παρόμοιων με εκείνα που αφορούν τις απομακρυσμένες περιοχές της Ένωσης οι οποίες προστατεύονται από το άρθρο 349 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, ανακήρυξαν το 2024 «Έτος των νησιών Ευρωπαϊκής Ένωσης» και προγραμματίζουν τη θέσπιση ενός «Συμφώνου για τα Νησιά» και μιας Ατζέντας που θα απαριθμούν συγκεκριμένα μέτρα στο πλαίσιο των πολιτικών συνοχής.

Σύμφωνα με αμφότερα τα ψηφίσματα - και όλως ενδεικτικά :

1. Τα νησιά της Μεσογείου έχουν ευαίσθητο περιβάλλον και ενδημική θαλάσσια και χερσαία βιοποικιλότητα, φιλοξενούν σημαντικό μέρος της παγκόσμιας βιοποικιλότητας και αποτελούν μείζονες τόπους αναπαραγωγής για σημαντικά είδη, αλλά βιώνουν εξαιρετικά μεγάλες ανθρωπογενείς πιέσεις, κατά κύριο λόγο εξαιτίας της διόγκωσης του τουρισμού, με δυσανάλογες απώλειες.
2. Τα νησιά κινδυνεύουν να απωλέσουν τους περιορισμένους φυσικούς τους πόρους, όπως το έδαφος και το νερό, απαραίτητων για τη διασφάλιση της γεωργικής παραγωγικότητας, ιδιαίτερα όσο αφορά τη διατήρηση των παραδοσιακών προϊόντων.
3. Τα νησιά κινδυνεύουν από την υπεραλίευση και τη θαλάσσια και παράκτια ρύπανση.
4. Τα νησιά βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής, λόγω της οξίνισης των θαλασσών, της ανόδου των υδάτων, της αύξησης της θερμοκρασίας, του αυξανόμενου αντίκτυπου της απερήμωσης και του πολλαπλασιασμού των φυσικών καταστροφών.
5. Τα νησιά απαιτούν τη διασφάλιση ενός βιώσιμου κύκλου του νερού, στο πλαίσιο του στρατηγικού ρόλου της κυκλικής οικονομίας, που πρέπει να συμπεριλάβει και συλλογή και οικονομική ανακύκλωση των θαλάσσιων αποβλήτων.
6. Τα νησιά θα πρέπει να εφοδιαστούν με ένα ευρύ φάσμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας - συμπεριλαμβανομένης και της παλιρροϊκής - λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, τη διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και την προστασία των οικοτόπων τους.
7. Η βιώσιμη ευημερία των νησιών θα πρέπει να διασφαλιστεί εντός των οικολογικών ορίων τους και ενός υγιούς χωροταξικού σχεδιασμού από την σκοπιά της αποτελεσματικής και αποδοτικής χρήσης των φυσικών πόρων, για ένα υγιές χερσαίο και θαλάσσιο περιβάλλον, για τη γεωργία, για τη διαχείριση και τη διατήρηση των δασικών εκτάσεων, για τη ζωική παραγωγή, τη βιώσιμη αλιεία, την τοπική παραγωγή και την γαλάζια οικονομία.
8. Τα νησιά έχουν ανάγκη της προστασίας και της ανάδειξης της μοναδικής ποιότητας των γεωργικών τους προϊόντων, της στήριξης των φιλικών προς το περιβάλλον μικρών παραγωγικών αλυσίδων και ενός γεωργικού τομέα παραδοσιακών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, τόσο για τη διασφάλιση της επισιτιστικής τους αυτονομίας, όσο και για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων τους.
9. Οι νησιωτικές περιοχές εξαρτώνται παραδοσιακά από την αλιεία και ως εκ τούτου απαιτούν την χρηματοδοτική της στήριξη προκειμένου να διασφαλιστούν οι υπάρχουσες θέσεις εργασίας, να αναπτυχθούν νέοι τομείς και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα στην αλιεία μικρής κλίμακας.
10. Η προστασία και η ποιοτική ανάδειξη του νησιωτικού χώρου απαιτούν την προαγωγή του βιώσιμου τουρισμού, ενός τουρισμού αποκλειστικά και μόνο συνειδητοποιημένου και υπεύθυνου, ως υπεύθυνη προσέγγιση στο ταξίδι :
- Ενός Τουρισμού που θεμελιώνεται στην περιβαλλοντική ευθύνη, στην ελαχιστοποίηση των οικολογικών του επιπτώσεων, στη διατήρηση των φυσικών πόρων και τόπων, στις χαμηλές εκπομπές άνθρακα, στην εξοικονόμηση υδατικών πόρων, στην κλιματική ουδετερότητα και στην οικολογική κινητικότητα.
- Ενός Τουρισμού που αναπτύσσεται στο πεδίο της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και της προστασίας και διατήρησης των τοπικών μνημείων, της τοπικής κουλτούρας και των τοπικών παραδόσεων.
- Ενός Τουρισμού που θεμελιώνεται σε επιλογές που έχουν ως στόχο τη στήριξη της μακροπρόθεσμης κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας των τοπικών κοινοτήτων.
11. Η προστασία της πολιτιστικής διάστασης των νησιών είναι θεμελιώδους σημασίας και απαιτεί την προστασία της πολιτιστικής και γλωσσικής τους ταυτότητας.
12. Η προστασία και η ποιοτική ανάδειξη του νησιωτικού χώρου απαιτεί την καλύτερη δυνατή διασφάλιση της πλέον αποτελεσματικής διάθεσης των σχετικών ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών κονδυλίων.
13. Η προστασία και η ποιοτική ανάδειξη του νησιωτικού χώρου απαιτεί την σύσταση ενός Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για τις νησιωτικές περιοχές, με έργο τη συλλογή αξιόπιστων και συγκεντρωτικών στατιστικών στοιχείων, έτσι ώστε να στηρίζεται επαρκώς η διαμόρφωση των κατάλληλων πολιτικών και η αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο θα επηρεάσουν το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες.

«Το σημερινό ψήφισμα αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην πορεία προς την αναγνώριση της νησιωτικής διάστασης στο πλαίσιο των πολιτικών και της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης», δήλωσε μετά την έγκριση του ψηφίσματος, με 577 ψήφους υπέρ από το Ευρωκοινοβούλιο, σημαίνον μέλος του και μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιφερειών. «Αποτελεί ένα σημαντικό βήμα που αποκαθιστά ισορροπίες, χαράσσει διαδρομές μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών πολιτικών και αποκαθιστά την αξιοπρέπεια σε περισσότερα από 20 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες κατανεμημένους σε 2.400 νησιά που ανήκουν σε 13 κράτη μέλη. Με την έγκριση του ψηφίσματος δίνεται επιτέλους η πρέπουσα προσοχή στην περιφέρεια της Ένωσης, ως αναπόσπαστο κομμάτι της και όχι ως απλό παράρτημα».

Μόνο έτσι θα ανοίξει ο τελικά ο δρόμος για την προστασία και την αειφορία της νησιωτικής μας κληρονομιάς. Μόνο μέσω της συγκρότησης μιας συνεκτικής νησιωτικής πολιτικής βάσει των «προδιαγραφών» των ευρωψηφισμάτων, βάσει του οικολογικού - περιβαλλοντικού και κοινωνικο-πολιτιστικού - χαρακτήρα του νησιωτικού μας χώρου, βάσει της ολοκληρωμένης διαχείρισης της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του, των υδατικών του πόρων, του εδάφους, των απόβλητων, της ενέργειας, της βιοποικιλότητας, του τοπίου, της κοινωνικής του συνοχής, των τοπικών οικονομιών και της προαγωγής ενός διάχυτου, συνειδητοποιημένου και υπεύθυνου τουρισμού. Μόνο τότε τα ΕΣΧΑΣΕ, τα ΕΣΧΑΔΑ και κάθε άλλη καταστροφική ονείρωξη του πολιτικού συστήματος δεν θα έχει πια κανένα νόημα.

Διαφορετικά, μας βλέπω να συνεχίζουμε μέχρι το τέλος του χρόνου μεταξύ καταγγελιών, μηνύσεων, προσφυγών, Υπουργείων, Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Εισαγγελιών, Δικηγόρων αλλά και των γκισέ των τραπεζών για την αποπληρωμή των αμοιβών τους. Και όποιος αντέξει.

Γιώργος Δημητρίου
Dr. Αρχιτέκτονας
Πρ. Περιφερειακός Σύμβουλος Αττικής, Επικεφαλής ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
Αντιπρόεδρος Σωματείου Save Ios