Σάββατο του Λαζάρου: Τα καλάντα, οι Λαζαρίνες, τα λαζαράκια, οι παραδόσεις

Παρότι σήμερα τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές της Ελλάδος, τα κάλαντα του Λαζάρου αποτελούν μια από τις πιο όμορφες παραδόσεις της ελληνικής λαογραφίας.

Τα παλαιότερα χρόνια, τα λαζαριάτικα κάλαντα ήταν από τα πιο ζωντανά έθιμα που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στις τοπικές κοινωνίες και σηματοδοτούσαν την έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας. Η παράδοση αυτή συνδέεται άρρηκτα με την ορθόδοξη πίστη και τον εορτασμό της ανάστασης του Λαζάρου.

 Τα λόγια των τραγουδιών αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου και αποτελούν άλλοτε απλά στιχουργήματα και άλλοτε υψηλής ποιότητας ποιητικές δημιουργίες που εξυμνούν πρόσωπα και καταστάσεις.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τα έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου είχαν και κοινωνική διάσταση. Στις γυναίκες και ιδιαίτερα στα νεαρά κορίτσια, που λόγω των ηθών της εποχής και του φόβου αρπαγής από τους Τούρκους περιορίζονταν στο σπίτι, δίνονταν κάποιες ελευθερίες.

Οι εκδηλώσεις για τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου αποτελούσαν ευκαιρία για αλληλογνωριμίες και νυφοδιαλέγματα, που συχνά οδηγούσαν σε προξενιά, αρραβώνες και γάμους.

 
Οι Λαζαρίνες και τα κάλαντα του Λαζάρου
Μάλιστα, τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου ήταν σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση. Τα τραγουδούσαν κυρίως νεαρές κοπέλες διαφόρων ηλικιών, ακόμα και κορίτσια σε ηλικία γάμου, που ονομάζονταν «Λαζαρίνες».

Την παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια. Με αυτά στόλιζαν τα καλαθάκια τους την επόμενη μέρα, όταν, ντυμένες με τις τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες και φορώντας ειδικές στολές, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου.

Οι στίχοι από τα κάλαντα του Λαζάρου
Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές στους στίχους των καλάντων του Λαζάρου:

Σήμερον έρχεται ο Χριστός
ο επουράνιος θεός.
Εν τη πόλει Βηθανία
Μάρθα κλάει και Μαρία.
Λάζαρο τον αδελφό της
τον γλυκύ και καρδιακόν της.
Τον μοιρολογούν και λένε
τον μοιρολογούν και κλαίνε.
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
και τον εμοιρολογούσαν
Και τη μέρα την Τετάρτη
κίνησε ο Χριστός για να ‘ρθει.
Τότε εβγήκε η Μαρία
έξω από τη Βηθανία
και εμπρός του γονατίζει
και τα πόδια του φιλεί.
-Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου
δεν θα πέθαιν’ ο αδελφός μου.
Μα και πάλιν εγώ πιστεύω
και καλότατα ηξεύρω
ότι δύνασαι αν θελήσεις
και νεκρούς να αναστήσεις.
Τότε ο Χριστός δακρύζει
και τον Άδη φοβερίζει.!
Δεύρο έξω Λάζαρέ μου
φίλε και αγαπητέ μου.
Παρευθύς επελυτρώθη
ανεστήθη κι εσηκώθη
Τότε τον Θεόν δοξάζουν
και τον Λάζαρο εξετάζουν.
Πες μας, Λάζαρε, τι είδες
εις τον Άδην απού πήγες;
Είδα φόβους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους,
Δώστε μου νερό λιγάκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς και των χειλέων
και μην μ’ ερωτάτε πλέον.
Του χρόνου πάλι να ‘ρθουμε,
με υγεία να σας βρούμε,
και ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πολλά να ζήσει,
να ζήσει χρόνια εκατό
και να τα ξεπεράσει.

Μια άλλη εκδοχή είναι η εξής:

Πού ‘σουν Λάζαρε, πού η φωνή σου
όπου σε έκλαιγαν οι αδερφοί σου;
Ήμουνα στη γη παραχωμένος,
και με τους νεκρούς ανταμωμένος.
Τα χεράκια μου σταυροδεμένα,
τα ποδάρια μου αγναντισμένα.
Τα ματάκια μου γιομάτα δάκρυ,
και το στόμα μου πικρό φαρμάκι.
Κι ήρθεν ο Χριστός και ξύπνησέ με,
κι απ’το μνήμα μου εσήκωσέ με.
Ήρθ’ ο Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια,
ήρθ’ η Κυριακή που τρων’ τα ψάρια.

Το Σάββατο του Λαζάρου στην Ορθόδοξη παράδοση
Το Σάββατο του Λαζάρου ή Λαζαροσάββατο κατέχει ιδιαίτερη θέση στο εορτολόγιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Είναι η ημέρα πριν την Κυριακή των Βαΐων -φέτος πέφτει στις 12 Απριλίου- και εορτάζει την ανάσταση του Λαζάρου από τη Βηθανία, γεγονός που περιγράφεται στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων έχουν μια μοναδική θέση στο εκκλησιαστικό έτος, καθώς αποτελούν ημέρες χαράς ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και το θρήνο της Μεγάλης Εβδομάδας.

Τα λαζαράκια

Στην Ελλάδα, αυτή την ημέρα φτιάχνουν ειδικά ψωμάκια που μοιάζουν με σαβανωμένο άνθρωπο και ονομάζονται «λαζαράκια», ενώ τα παιδιά τραγουδούν τα λαζαρικά κάλαντα, ειδικά για την περίσταση.

Τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου, παρότι σπανίζουν στις μέρες μας, παραμένουν ένα σημαντικό κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.

Η διατήρηση και αναβίωση αυτών των εθίμων συμβάλλει στη διαφύλαξη της πολιτιστικής μας ταυτότητας και στη σύνδεση των νεότερων γενεών με τις παραδόσεις του τόπου μας.

Το Σάββατο του Λαζάρου φτάνει και πάντα τέτοια μέρα στους φούρνους – ειδικά της περιφέρειας – οι πολίτες ζητούν τα λαζαράκια.

Τα λαζαράκια είναι μικρά, αφράτα, ημίγλυκα ψωμάκια που παρασκευάζουν οι χριστιανοί το Σάββατο του Λάζαρου.

Έχουν το σχήμα σπαργανωμένου ανθρώπου, όπως παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες, και συμβολίζουν την ανάστασή του.

 Είναι νηστίσιμα, δηλαδή δεν περιέχουν γαλακτοκομικά προϊόντα ή αυγά. Για τον λόγο αυτό, σε αντίθεση με τα τσουρέκια, αλείφονται με ελαιόλαδο για να γίνουν πιο γυαλιστερά.

Παρότι στις μέρες μας τα λαζαράκια αγοράζονται ως επί το πλείστον έτοιμα από το τοπικό αρτοποιείο, παλαιότερα οι γυναίκες ζύμωναν τη ζύμη για τα λαζαράκια, σε σχήμα ανθρώπου, ως σύμβολο της ζωής που νικάει τον θάνατο.

Ένα από τα λαζαράκια το κρατούσαν στο σπίτι όλο το χρόνο και είτε το έτρωγαν τον επόμενο χρόνο είτε το πετούσαν στη θάλασσα για να το φάνε τα ψάρια.

Τα «Λαζαράκια» ή «Λαζάρηδες» ή «Λαζαρούδια» είναι μικρά νηστίσιμα ψωμάκια, τα οποία πρόσφεραν οι νοικοκυρές το Λαζαροσάββατο (το Σάββατο του Λαζάρου) στα παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα.

Πώς φτιάχνουμε λαζαράκια
Υλικά για 6 μεγάλα ή 12 μικρά Λαζαράκια:

-150 ml ηλιέλαιο
-150 ml ελαιόλαδο
-300 ml κανελόζουμο
-200 ml φυσικό χυμό πορτοκάλι
-100 ml κόκκινο κρασί
-220 γρ. ζάχαρη
-1 κ.γ κανέλα
-½ κ.γ. γαρύφαλλο
-Ξύσμα από ένα πορτοκάλι
-1 σφηνάκι ρακί
-2 φακελάκια ξερή μαγιά (16 γρ)
-1 κ.γ. μαχλέπι
-¼ κ.γ. μαστίχα
-¼ κ.γ αλάτι
-1 ½ κιλό περίπου αλεύρι για τσουρέκι
-Ολόκληρα γαρύφαλλα
-Σταφίδες και καρύδια
-Μέλι

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

-Σε ένα μπρίκι βράζουμε 2-3 ξυλαράκια κανέλας με 300 ml νερό για 5 λεπτά. Κατεβάζουμε από τη φωτιά και το αφήνουμε να γίνει χλιαρό. Τόσο όσο να αντέχει το δάχτυλό μας μέσα στο νερό.

-Το αδειάζουμε σε μία λεκάνη και βάζουμε τη μαγιά 3-4 κ.σ. και αλεύρι από το αλεύρι που έχουμε στα υλικά μας, μέχρι να κάνουμε ένα πηχτό χυλό. Σκεπάζουμε και αφήνουμε σε ζεστό μέρος να ενεργοποιηθεί η μαγιά.

-Στον κάδο του μίξερ βάζουμε όλα τα υγρά στοιχεία, τη ζάχαρη, τα μπαχαρικά, το αλάτι και ανακατεύουμε.

-Στη συνέχεια προσθέτουμε το μείγμα της μαγιάς και σιγά-σιγά το αλεύρι. Δουλεύουμε με τον γάντζο μέχρι να ξεκολλάει από τα τοιχώματα του μπολ όπως το τσουρέκι.

-Το σκεπάζουμε για 1 ώρα περίπου να διπλασιαστεί.

-Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 160°C και στρώνουμε λαδόκολλα στα ταψιά μας.

-Χωρίζουμε το ζυμάρι και πλάθουμε μακρόστενα ψωμάκια που τα γεμίζουμε με καρύδια και σταφίδες.

-Κόβουμε ένα μικρό κομμάτι ζυμάρι και το τυλίγουμε χιαστή. Καρφώνουμε ματάκια από γαρύφαλλα και αφήνουμε 15 λεπτά στην άκρη να ξεκουραστούν.

-Φουρνίζουμε ένα-ένα το ταψάκι για 40 λεπτά τα μεγάλα και μισή ώρα περίπου τα μικρά.

-Όταν τα βγάλουμε διαλύουμε λίγο μέλι με ελάχιστο νερό και αλείφουμε τα λαζαράκια μας να γυαλίσουν.

e-howto